رییس‌جمهور اسراییل بعد از ۱۳ سال به تركیه سفر كرد شهاب شهسواری اسحاق هرتزوگ، رییس رژیم اسراییل در نخستین سفر در این سطح از سال ۲۰۰۸ تاكنون، بعدازظهر چهارشنبه وارد تركیه شد. بعد از گفت‌وگوی تلفنی رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور تركیه با ملك سلمان، پادشاه عربستان در ابتدای سال جاری و اعلام برنامه‌ریزی برای سفر او به ریاض، سفرهای متقابل اردوغان و محمد بن‌زائد، حاكم بالفعل امارات به پایتخت‌های یكدیگر، این تازه‌ترین گام آنكارا برای كاهش تنش‌ها در روابط سیاسی‌اش در منطقه غرب آسیا محسوب می‌شود. رجب طیب اردوغان كه از سال ۲۰۱۱ با اخراج سفیر اسراییل از آنكارا و فراخواندن سفیر تركیه از تل‌آویو پس از حمله نظامیان اسراییلی به ناوگان كمك‌های بشردوستانه به مردم غزه و قتل‌عام ۹ فعال مدنی تركیه سوار بر كشتی ماوی مرمره، روابط آنكارا را با تل‌آویو به پایین‌ترین سطح تقلیل داده بود، از سال ۲۰۱۱ تاكنون جز یك دوره ۱۸ ماهه، اسراییل سفیر تمام‌وقت در آنكارا نداشت. هاآرتص در سرمقاله خود در مورد سفر هرتزوگ به تركیه می‌نویسد: «هر دو... [دولت] زمان و فرصت‌های بسیاری را كه می‌توانستند به شهروندان‌شان خدمت كنند، از دست داده‌اند. باید امیدوار باشیم كه دیدار دو رییس‌جمهور در تركیه فورا ثمربخش باشد و مسائلی مانند تعیین سفرا در تل‌آویو و آنكارا و سفر متقابل اردوغان به قدس [اشغالی] و توافقنامه‌های همكاری دوجانبه اعلام شود.» به نوشته تایمز آو اسراییل، یك مقام آگاه در وزارت خارجه اسراییل تاكید كرده است كه در سفر یك روزه هرتزوگ به آنكارا قرار نیست موضوع تازه‌ای در مورد بازگشت سفرا مورد مذاكره قرار گیرد یا اعلام شود. اسحاق هرتزوگ به همراه همسرش چهارشنبه شب در یك ضیافت شام به دعوت رجب طیب اردوغان شركت و پس از آن به استانبول سفر كرد تا امروز در جمع رهبران یهودی تركیه سخنرانی كند. هرتزوگ پیش از سفر به تركیه، در دو هفته گذشته به یونان و قبرس، دو كشور همسایه تركیه كه مشكلات سیاسی جدی با آنكارا دارند، سفر كرده تا به آنها اطمینان بدهد از سرگیری روابط اسراییل با آنكارا، آسیبی به منافع این دو كشور وارد نخواهد كرد. همزمان با سفر رییس‌جمهور اسراییل به آنكارا، تعدادی از گروه‌های هوادار حقوق فلسطینیان علیه این سفر تجمعات اعتراضی برگزار كردند. در این تجمع، اعضای گروه IHH كه اعضای آن در كشتی امدادرسان ماوی مرمره توسط نظامیان اسراییلی كشته شدند، حضور داشتند. در پلاكاردهایی كه معترضان در دست داشتند، از رییس‌جمهور رژیم اسراییل با عنوان «قاتل» یاد شده بود. اسحاق هرتزوگ در بدو ورود به آنكارا در جمع خبرنگاران گفت: «روابط با تركیه فراز و نشیب‌های زیادی در چند سال اخیر داشت، اما در مورد همه مسائل با یكدیگر توافق نداریم، اما برای بازسازی روابط تلاش می‌كنیم... روابط با تركیه برای اسراییل مهم است، برای تركیه مهم است و برای منطقه اهمیت دارد... امیدوارم كه در پی سفر من فرآیند گفت‌وگوهای معنادار و جدی با تركیه در سطوح مختلف آغاز شود و نهایتا شاهد پیشرفت با نتایج و روابط مثبت باشیم.» هرتزوگ كه مقام او در چارچوب سیاسی رژیم اسراییل مقامی تشریفاتی محسوب می‌شود، تاكید كرد كه این سفر را در هماهنگی كامل با نفتالی بنت، نخست‌وزیر و یاییر لاپید، وزیر امور خارجه قرار داده است. بازگشت به سیاست «تنش صفر»؟ دو دهه پیش در آستانه سلطه حزب بر قدرت در تركیه، كنگره حزب عدالت و توسعه (AKP) یكی از اصول مانیفست خود را «سیاست بدون مشكل با همسایگان» تعریف كرد. سال ۲۰۰۴ و یك سال بعد از نخست‌وزیری رجب طیب اردوغان، مشاور ارشد او در آن زمان احمد داوداوغلو، سیاست تنش صفر در منطقه را به عنوان یكی از چهار ستون سیاست خارجی تركیه توصیف كرد. داوداوغلو كه امروز یكی از بزرگ‌ترین منتقدان رجب طیب اردوغان است، سال ۲۰۰۹ به مقام وزارت امور خارجه تركیه انتخاب شد و بار دیگر توجه‌ها را به سیاست تنش صفر كه داوداوغلو شخصا از طراحان آن بود، جلب شد. اما این سیاست چندان دوام نداشت، تحولات منطقه به سرعت تركیه را وارد سلسله‌ای از درگیری‌ها و رویارویی‌های سیاسی در منطقه كرد كه بسیاری از آنها تا به امروز ادامه یافته‌اند. بحران سوریه، تركیه را بارها در مقابل ایران و روسیه قرار داد و روابط با مسكو را تا سرحد جنگ پیش برد. در بحران لیبی و محاصره دیپلماتیك و اقتصادی قطر، تركیه رودرروی عربستان سعودی و امارات متحده عربی قرار گرفت. در بحران كشتی ماوی مرمره هم روابط تركیه و اسراییل را از هر زمان دیگری سردتر كرد. یك دهه بعد از فرو رفتن تركیه در بحران‌های منطقه‌ای، رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور تركیه در حال مرهم نهادن بر زخم‌های سیاست خارجی آنكاراست. در ماه‌های گذشته روابط میان تركیه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی به تدریج به شرایط عادی بازگشته است. سفر محمد بن زائد به تركیه و بازدید رجب طیب اردوغان از امارات، برنامه‌ریزی برای سفر اردوغان به عربستان بعد از ۷ سال كمتر از یك سال بعد از گفت‌وگو تلفنی او با پادشاه سعودی و اعلام باز شدن صفحه جدیدی در روابط تركیه و كشورهای شورای همكاری خلیج‌فارس و البته سفر دیروز رییس‌جمهور اسراییل به تركیه بعد از ۱۳ سال، از جمله مهم‌ترین اقدامات دولت تركیه برای پاك كردن یك دهه پرتنش در روابط منطقه‌ای‌اش است. تركیه سال ۱۹۴۹ نخستین كشور مسلمانی بود كه اسراییل را به رسمیت شناخت. با این حال در طول بیش از ۷۰ سال گذشته روابط اسراییل و تركیه فراز و نشیب‌های زیادی داشته است. اما هیچ یك از این بالا و پایین‌ها به اندازه حمله نظامیان اسراییلی در آب‌های آزاد به كشتی‌های حامل شهروندان غیرنظامی تركیه، در روابط دو دولت اثر منفی نگذاشت. روزنامه هاآرتص در سرمقاله خود با اشاره به این موضوع می‌نویسد: «احساسات تلخی كه از زمان حادثه ماوی مرمره تلنبار شده است و اتهام‌زنی‌ها و تهدیدهای دوجانبه میان نخست‌وزیران اسراییل و رهبران تركیه، شكاف عمیقی ایجاد كرده كه برای جوش دادن آن نیاز به تلاش بسیار شامل همكاری، حسن‌نیت و ایجاد تار و پود پایدار منافع مشترك و بازسازی روابط متناسب براساس اعتماد است.» بعد از آنكه رجب طیب اردوغان، پاییز سال جاری بعد از آزاد كردن یك زوج اسراییلی متهم به جاسوسی تصمیم، در تماس‌های تلفنی جداگانه با نخست‌وزیر و رییس‌جمهور اسراییل از بازسازی گام به گام روابط دوجانبه سخن گفت، به تازگی پیشنهاد جدیدی برای بهبود روابط ماه ژانویه سال جاری از سوی رجب طیب اردوغان مطرح شد. براساس این پیشنهاد، تركیه می‌تواند مسیر صادرات گاز طبیعی تولید شده توسط اسراییل از منابع گاز طبیعی مدیترانه به اروپا باشد. اردوغان این توافق را گام اول در یك برنامه بلندمدت برای بازسازی روابط تركیه و اسراییل می‌داند. در شرایطی كه در پی جنگ روسیه علیه اوكراین، اروپا به شدت محتاج منابع انرژی است، همكاری تركیه با اسراییل برای صادرات گاز استحصال شده از منابع دریای مدیترانه از طریق یك خط لوله دریایی به تركیه و از آنجا به اروپا، نه تنها منافع بسیار جذابی برای تل‌آویو دارد، بلكه می‌تواند با حمایت غرب مواجه شود.
نظرات